Wordt jouw kind snel boos of verdrietig na een drukke schooldag? Lijkt het soms alsof alles ‘te veel’ is? Veel ouders merken dat hun kind soms overprikkeld raakt, en dat kan zich uiten in tranen, boze buien of terugtrekken.
En dit komt voor bij alle kinderen, niet alleen bij kinderen met een beperking.
Gelukkig kun je als ouder thuis al kleine dingen doen om hiermee om te gaan. In deze blog leg ik uit wat prikkelverwerking is en geef ik praktische tips die je direct kunt toepassen.
Wat is prikkelverwerking?
Prikkelverwerking betekent dat je hersenen alle informatie uit je omgeving (geluiden, beelden, geuren, aanrakingen en gevoelens) filteren en verwerken. Sommige kinderen zijn hier heel gevoelig voor en raken sneller overprikkeld, terwijl anderen juist extra prikkels nodig hebben om zich fijn te voelen.
Een kind dat overprikkeld is, kan:
sneller boos of verdrietig worden,
zich terugtrekken,
niet goed luisteren,
of heel druk gedrag vertonen.
Het betekent niet dat er iets mis is met je kind, maar wel dat je kunt helpen om te voorkomen dat het emmertje overloopt.
Kinderen met een (verstandelijke) beperking kunnen zich vaak nog moeilijker uiten, waardoor er vaak onbegrepen gedrag gezien wordt. Dit kan zich dan zelfs uiten in schreeuwen, schoppen, slaan, automutilatie of zelfs agressie richting anderen.
Soms wordt door de omgeving niet goed opgepikt dat dit vaak door overprikkeling komt, wat weer onbegrip met zich mee brengt, en het ongewenste gedrag versterkt.
Puzzelstukjes
Om je een eenvoudig beeld te geven van hoe prikkelverwerking in het brein werkt, geef ik een simpel voorbeeld.
Om rust in je hoofd te ervaren, is er een balans nodig tussen prikkels ontvangen en prikkels kwijtraken. De meeste kinderen vinden deze balans door actieve momenten af te wisselen met ontspannende momenten.
Als deze balans verstoord raakt – bijvoorbeeld doordat je veel aan je hoofd hebt, je in een (te) drukke omgeving bent met veel beweging en lawaai, je je zorgen maakt over iets, of als je een prikkelverwerkingsstoornis hebt – kan dat vervelende gevolgen hebben. Je kunt je onrustig voelen, of zelfs paniekgevoelens ervaren.
Bij kinderen uit dit zich vaak in onbegrepen gedrag, vooral als zij nog niet kunnen benoemen wat er aan de hand is. De ‘puzzelstukjes’ die bij rust normaal netjes in elkaar liggen, raken los en zorgen voor chaos in het hoofd. Er zijn dan teveel indrukken of onzekerheden, waardoor de puzzelstukjes weer in elkaar gelegd moeten worden om meer rust en ontspanning te ervaren.
Daarvoor geef ik je een aantal praktische tips!
Praktische tips voor thuis
1. Creëer een rustige plek
Maak een vast plekje in huis waar je kind zich kan terugtrekken als alles even te veel is. Dit kan een hoekje zijn met kussens, een deken of een koptelefoon. Het helpt als je kind weet dat deze plek er altijd is.
Ook kun je ontspanning bieden door (samen) rustig te kleuren of lekker een wandeling buiten te maken in de natuur.
2. Structuur en voorspelbaarheid
Kinderen raken minder snel overprikkeld als ze weten wat er gaat gebeuren. Een dagritme met vaste momenten voor eten, spelen en rust helpt hierbij. Gebruik eventueel een dagplanning of een weekplanning met pictogrammen of een whiteboard om je kind te laten zien wat er op de planning staat.
Het is ook erg leuk om deze planning samen op de computer te maken. Zo leert het kind spelenderwijs zelf plannen, en heb je meer kans dat de structuur sneller in het systeem zit. Maak hier een wekelijkse activiteit van.
3. Plan prikkelarme momenten
Na school of drukke activiteiten is het goed om een rustmoment in te plannen. Dit kan een wandeling, een rustig spelletje of een luisterboek zijn. Zo krijgt je kind de tijd om prikkels te verwerken.
En ja, tegenwoordig is ook schermtijd een rustmoment voor de kinderen. Het kan geen kwaad om een half uurtje schermtijd te geven na school, zodat het kind ook echt even de prikkels van de dag kan verwerken. Geef hierbij wel duidelijk aan hoe lang het kind schermtijd krijgt, en zet hiervoor eventueel een timer voor de duidelijkheid.
4. Let op de signalen van je kind
Herken je dat je kind met de handen op de oren zit of zich verstopt onder een deken?
Of is het huilerig, klagend of misschien begint hij/zij te schoppen, slaan of ergens anders op af te reageren?
Neem deze signalen serieus en bied je kind even een pauze aan, bijvoorbeeld door samen rustig te ademen of kort te knuffelen.
Oordeel niet, zeg niet teveel, bied alleen een geborgen gevoel, het gevoel dat je kind begrepen wordt. Belangrijk is om dat ook te benoemen. ‘Ik zie dat je moe/overprikkeld bent, laten we even lekker knuffelen en rusten samen, dan voel je je straks weer beter’. Zo zal het kind zelf ook sneller de signalen gaan herkennen en op den duur zelf weten hoe de rustmomenten gepakt kunnen worden.
5. Verminder prikkels in de omgeving
Let op harde geluiden, fel licht of drukke ruimtes. Soms helpt een zonnebril, een koptelefoon of zachte kleding om prikkels te verminderen.
Ook kan een kind na school/opvang erg overprikkeld reageren als je ook nog vraagt hoe zijn/haar dag was en wat ze allemaal hebben gedaan, gegeten enz. Dat is na zo’n dag net even teveel van het goede. Vraag in eerste instantie alleen: Had je het leuk op school/opvang? Aan de reactie van je kind merk je dan als snel wat hij/zij erover kwijt wil. Krijg je alleen een ja/nee, accepteer dat dan voor dat moment. Als later de prikkels beter verwerkt zijn en je merkt dat je kind rustig is, kun je er nog eens uitgebreider naar vragen, of het kind komt er dan soms vanzelf ook mee.
Dit kan soms pas zelfs savonds bij het naar bed gaan loskomen, neem dan ook even lekker de tijd voor dat kletsmoment, grote kans dat je kind dan ook lekker kan slapen daarna!
Ieder kind is anders
Ieder kind is anders en het kan even zoeken zijn wat voor jouw kind werkt. Door kleine aanpassingen te doen in je dagelijks leven, kun je je kind helpen om beter met prikkels om te gaan en meer rust te ervaren.
Heb jij zelf nog andere handige tips om te ontprikkelen? Wat werkt goed voor jouw kind?
Help andere ouders aan praktische tips en laat het weten in een reactie!